Wanneer een kind een plek van een ouder inneemt, noemen we dat parentificering. Als je tussen je ouders in bent gaan staan, heet dat triangulering. In beide gevallen wordt de rangorde op zijn kop gezet. Een onvolwassen kind wordt verantwoordelijk (gemaakt) voor het welbevinden van één of beide ouders. Dit is bijna altijd een onbewuste keuze van het kind, die door niemand wordt opgelegd. Het kind voelt het echter zo en gaat daar naar handelen. Dat is een scheve situatie: het kind ontwikkelt zich anders. omdat het te vroeg een volwassen rol op zich neemt. Het kind wordt ook verantwoordelijk (gemaakt) voor iets waarvoor hij of zij niet verantwoordelijk zou moeten zijn.

Als je dit mechanisme in je kindertijd ontwikkeld hebt is de kans groot dat je het doorzet in je volwassen leven. Eenmaal volwassen blijf je je overdreven verantwoordelijk voelen voor het welbevinden van anderen. Als volwassene ben je natuurlijk wél verantwoordelijk voor het welzijn van je kinderen (en misschien ook voor het welzijn van volledig hulpbehoevende familieleden). Ook kun je als volwassene in een rol als werknemer, vrijwilliger of vriend allerlei verantwoordelijkheden op je nemen, maar het wordt ongezond als dat ten koste gaat van jezelf. In dat geval trek je waarschijnlijk te veel verantwoordelijkheid naar je toe.

Verantwoordelijk ten koste van jezelf

Zorgzaam zijn ten koste van jezelf is een schadelijk mechanisme waar veel mensen met een parentificatie- of triangulatie-verleden aan lijden. Dan vindt je de behoeftes van anderen steeds weer belangrijker dan je eigen behoeftes. Misschien neem je áltijd werk over van collega’s met problemen of neem je veel privé-verantwoordelijkheden op je, zonder rekening te houden met wat goed is voor jezelf. Het kan ook zijn dat je klanten, vrienden, cliënten of collega’s nooit laat wachten. Ook niet als je zelf behoefte hebt aan rust, ontspanning, variatie in werk of wat minder verantwoordelijkheden. Je kunt je zelfs verantwoordelijk gaan voelen voor het gevoel van de mensen met wie of waarvoor je werkt en leeft. Dit terwijl ieder in eerste instantie natuurlijk verantwoordelijk is voor zijn of haar eigen gevoel.

Burn-out

Als je aan bovenstaande mechanismes lijdt wordt je extra gevoelig voor overspannenheid of burn-out. Je bent geneigd hard te werken om aan al je gevoelde ‘verantwoordelijkheden’ te voldoen. Je voelt direct spanning als er aan iemands behoeften niet wordt voldaan. Een stapje terug doen als je werk of privéleven te veel, te zwaar of te verantwoordelijk wordt lijkt geen optie. Je gaat áltijd door en kunt of wilt niet voelen dat het niet meer goed voor je is. Uiteindelijk kom je dan uit in stress, uitputting en in het ergste geval een burn-out.

Oorzaak en gevolg

Wanneer je al jong veel verantwoordelijkheid op je hebt genomen, en dus eigenlijk al als kind een volwassen rol hebt gepakt, is de kans aanwezig dat er een negatief zelfbeeld is ontstaan. Je hebt namelijk die verantwoordelijkheid onbewust op je genomen om waardering te krijgen van je ouders. Het nemen van verantwoordelijkheid is namelijk eigenlijk compensatiegedrag. Maar daarmee ga je wel over je eigen grenzen en over die dan de ander. Je doet namelijk iets wat een ander zou moeten doen.

Omdat je onbewust bezig bent met het willen krijgen van waardering, ben je ook steeds bezig met de vraag ‘doe ik het goed (genoeg)?’ Je bent wellicht bang voor afwijzing en/of bang voor kritiek en/of, bang om te falen en/of, twijfelt over je eigen kunnen en/of je wilt controle houden en/of kunt perfectionistisch worden en omdat het jouw verantwoordelijkheid helemaal niet is en je dat onbewust weet, kun je ook bang zijn om ‘door de mand te vallen’. Dit veroorzaakt best veel spanning.

Dit leidt ertoe dat je altijd ‘aan’ staat en altijd in opperste paraatheid bent, altijd in de vecht- of vluchtmodus staat (net zoals een opgejaagd dier). Dit kost veel energie, want je lichaam komt niet meer in de herstelmodus. Je sympathische zenuwstelsel blijft hierdoor te lang ingeschakeld en je lichaam maakt bij deze continue stress veel stresshormonen aan, waaronder adrenaline en cortisol, ook gaan je bloeddruk en je hartslag omhoog en worden je zintuigen veel scherper. Allemaal om je lichaam voor te bereiden op vechten of vluchten. Hierdoor komt je immuunsysteem op een lager niveau en kan je o.a. migraine en huidaandoeningen krijgen. Maar ook slecht slapen, concentratieproblemen, hoge bloeddruk en vermoeidheid horen hierbij.

Tegelijkertijd vind je het allemaal stom dat je dit doet en dat dit je gebeurt. Je ontwikkelt weerstand op je eigen doen en laten. Je ontkent dus het mechanisme en de onderliggende emoties. Hierdoor wordt je eigenwaarde en energie nog verder afgebroken. Je straft jezelf als het ware dubbel.

Oplossingen

Deze patronen zijn doorgaans diep ingeslepen in je gedrag en in je gedachtenpatroon, maar het is te doorbreken. Je wint daardoor aan kracht. Het is niet zo dat je onverschillig wordt voor de noden van anderen, maar je hebt meer keuze wie en wanneer je helpt. Doordat je meer energie overhoudt en bewustere keuzes maakt wordt je een gelukkiger en krachtiger persoon. En een krachtiger persoon kan beter helpen, áls je dat wilt natuurlijk.

De oplossing zit voor een deel in teruggaan naar je ervaringen als kind en daar dingen rechtzetten. Dit kan door systemische teruggave-oefeningen en visualisaties. Daardoor wordt in jouw onderbewuste écht iets veranderd, waardoor je gaat voelen dat je het ook écht anders kunt gaan doen.

Maar je kunt ook al direct starten met de volgende stappen:

Stap 1: Laat je weerstand los en neem jezelf serieus

Je vindt het allemaal stom dat je dit doet en dat dit je gebeurt. Je moet toch gewoon niet zo zeuren? Begin nu eerst maar eens om deze weerstand op je eigen doen en laten, los te laten. En neem jezelf eens serieus.

Besteed aandacht aan je eigen gevoel. Boos, bang, bedroefd, blij en uitingen daarvan in jouw lichaam zijn de basisgevoelens, daarnaast zijn er vele afgeleide gevoelens. Ga in een situatie na wat je gevoel je wil vertellen. Ga vervolgens na wat je dan normaal gesproken zou willen doen, wat jouw automatische beweging is.

Stap 2: Laat de verantwoordelijkheid eens wat vaker los

Bedenk dan eerst of dat wat jij normaal gesproken doet écht jouw verantwoordelijkheid is. Of doe je het omdat iemand anders het zegt (terwijl je al veel werk doet), omdat niemand het doet en het toch moet gebeuren, omdat de ander zo zielig is of doet.

Als het volgens jou toch niet (helemaal) jouw verantwoordelijkheid is, doe het dan NIET of bespreek het met iemand die je vertrouwt. Zo scherp je jouw gedachten.

Als je zelf nog niet zo goed kunt voelen, probeer daar dan mee in contact te komen. Activiteiten die daarbij kunnen helpen zijn bv. dansen, creatieve hobby’s, boeken lezen, plezier maken, (sentimentele) films kijken, enz. Momenten of activiteiten met een ‘verstilling’ en ruimte om te voelen zonder afleiding helpen je om niet te snel voorbij je gevoel te gaan.

Stap 3: Zorg goed voor jezelf 

Maak van goed voor jezelf zorgen een basishouding. Zodra je dat beter doet, merk je het ook sneller wanneer je dingen voor anderen doet die ten koste gaan van jezelf.

Bouw rust-ontspanningsmomenten in elke dag en elke week. Mogelijkheden zijn rustig wandelen in de natuur, mooie muziek luisteren of op een bankje genieten van het uitzicht.

Bouw ook enkel actieve-ontspanningsmomenten in elke de week zoals bijvoorbeeld sporten, dansen, andere activiteiten die je leuk vind. Zoek dingen die belangrijk en fijn voor je zijn en doe ze regelmatig.

Leer je patronen kennen, zoals hierboven beschreven is, en verander stap voor stap je gedrag ten gunste van jezelf. Je bent het waard!

En wil je ervaren hoe dit werkt? Boek dan een gratis en vrijblijvende ontdekkingssessie op een locatie bij jou in de buurt.

 

Bron: deze tekst is ontleent aan teksten van Meulenberg Training & Coaching